Кадыров  Ахьмад-Хьаьжин  цIарахчу  Сийлаллин  хIолламан   мемориальни  комплексерчу  Кадыровн ц1арахчу  музейн «Горгачу  зала  чохь» кху деношкахь  дIаяьхьира  Нохчийн  Республикан  хьалхара   Президент  Кадыров  Ахьмад-Хьаьжа   дагалацаран суьйре. Цуьнан коьрта  Iалашо  «Кадыров Ахьмад-Хьаьжех  дагалецамаш а,  цуьнан   поэзица  хилла  долу  гергарло а» ю аьлла   йовзийтира   суьйре   дIахьочу  Оспанов  Къосума.Цо билгалдаьккхира, Ахьмад-Хьаьжа   Iеламстаг а, пачхьалкхан   куьйгалхо а  хилла  ца  Iаш,  поэт   хилла  хилар а,  цуьнан  поэзи  вайн  къоман  назманийн  мукъамехь  язйина  хилар а.
Дагалецамийн  дукхалло Къосума  билгалйинчу  Iалашонан  хоршахь ца  нисделира  суьйре  дIаяхьар, хIунда  аьлча  Ахьмад-Хьаьжас  дакъалацаза, цуьнан  белхан,  доттагIаллин,  гергарлонан  уьйраш   тасаза вайн  юкъараллин дахарехь цхьа а меттиг  йисина  ца  хиларна. Гулбеллачаьрца  шайн  дагалецамаш  бийкъира  Нохчийн Республикан  Парламентан   куьйгалхочо  Абдурахманов  Дукхувахас,  президентан  хьехамчас  Яхъяев  Лечас,  президентан  пресс-службин    куьйгалхочо  Каримов   Iальвис, Культуран  министра Музакаев  Дикалус, поэташа  Рашидов  Шаида,  Яричев  Iумара, Цуруев Шарипа. Суьйре   йолаелира   жимчу  кIанта  Бексултанов Хьамзата   ешначу   байташца. Цул  тIаьхьа   вистхилира  Абдурахманов Дукхуваха:
– Жимчу вашас  Хьамзата  байташ  ешначул  тIаьхьа   дийца дисина   хIумма а  дац  аьлла  хета, амма   вай   гулделла  Ахьмад-Хьаьжа   дагалаца,  цундела сайн  дагахь  дерг   эр ду   ас. Кадыров  Ахьмад-Хьаьжа  а, Кадыров  Рамзан а  да-воI   хилла  ца  Iаш,  уьш   цхьа   цIий   долуш а, цхьана  цIийнах  схьаваьлла  а хиларал  сов,  уьш   билггалчу  меттиган – Нохчийчоьнан  кIентий   хилла   Iаш бац. Уьш  дуьненан  кIентий  бу. Дас   долийнарг   кIанта   чекхдоккхуш, таханене   кхаьчна  вай. Ахьмад-Хьаьжас  дин  айдарехь, пачхьалкх  кхолларехь,  шен   къоман  кхерамзалла   чIагIъярехь дина  гIуллакхаш,  баьхна   кхиамаш  бахьанехь  иза  дуьненан  стаг   лерина. Цунна  Турцехь  дуьненаюкъа преми – Дашо   статуэтка   магийна.
Дуьнено  а лаккхара  мах хадийнарг  Ахьмад-Хьаьжа  ву. Октябрь  баттахь   Нохчийчохь   дIахьур   йолуш  ю 40  махкарчу   халкъийн  Ассамблей. Маца  хилла   ишттаниг   вайн  махкахь? Иза  а Ахьмад-Хьаьжа ву. Ерриг а  ярташкара  некъаш   тодина,  хишна  тIайш   техкина,  маьждигаш, ишколаш, больницаш   йина,  адамийн социальни хьелаш   де дийне   мел долу   толуш а ду – иза а Ахьмад-Хьаьжа ву. Дуьненна а  евза  хелхаран  ансамбль «Вайнах»  футбольни   команда «Терек»,  тахана    Шелахь  схьайоьллуш  ю  больница – иза а  Ахьмад-Хьаьжа ву. Уггаре а   коьртаниг,   Ахьмад-Хьаьжин некъ  ца бар,  цуьнан   кIант   коьртехь   волуш,  маьрша   пачхьалкх  кхоьллина   хилар  ду. Иза Россин   пачхьалкхан   чоьхьарчу   гIуллакхийн   министерствон   уггаре а  къона  инарла,  президент, Турпалхо  ву. Шен  дас   санна   ондда   дош   олуш  а,  шен  дешан  да  волуш а, и  ларийта   хууш  а  ву  иза. Ши   бутт хьалха   теракт   хилча,  Рамзана  дIахьедар  дира: «Ма  кегабе   кхин   нохчий.  Тхо   хIара   Iедал  бахьанехь леш ду. Шайн  структурашкахь  низам  чIагIде». Иштта  хила  а  хилира. КадыровгIарах  лаьцна дийца   дукха  дара,  делахь а   кху   сайн  накъосташка а  рагI   кхачийта  лаьа   суна. Дела реза  хуьлда   шуна  а, и   дагалаца  а, цунах  дош   хаза а  даьхкинчу.
– Суна   а, вайн  къоман  кхоллараллин   интеллигенцина  а къаьсттина   лараме   ду   Ахьмад-Хьаьжин   дешнаш, – билгалдаьккхира  шен  вистхиларехь   Культуран   министра  Музакаев Дикалус, – Нохчий а долуш,  бусалба  а долуш   юхаметтахIитта   деза   вай».
Боьду  тIом, йоьхна   Iуьллу  гIала,  культура,  спорт,  дешар   стенна  дуьйцу, – бохуш,  шех ца  кхетарш   дукха   нисло, олура  Ахьмад-Хьаьжас. Замано  гайтина   и бакъ  хилар. Шина   шарахь   цуьнан  гIо-накъосталлица  ГIебартойн-Балкхарой   яьхна «Вайнах». Цо  тешийра   тхо,  тхаьш   нохчий   ду  ала   йиш хиларх а, тхуна нохчех  лаьцна   дийца   лаьа  ала  тхан  таро  хиларх а,  дуьненан  дIахIоттамехь   вайн  халкъо   коьрта  некъ  хаьржина  а, цу  некъа  тIехь   толам  хирг  хиларх а.
Дуьненан кризис   бахьанехь   кхечу мехкашкахь  йолийна  объекташ  дIакъовлучу  хенахь,  тахана  а  схьайоьллуш   культуран   учрежденеш   ю вайн  республикерчу  ярташкахь – Хьалха-МартантIехь, Iалхан-Юьртахь, Йоккхачу  АтагIахь. Соьлжа- ГIалахь   схьайоьллуш ю  Ахьмад-Хьаьжин   цIарах   йолу   суьртийн   галерей. Оцу  дерригенах  а  билгалдаккхало: Делера   пурба  а доцуш  Цо аьтто   а ца  беш иштта   хIуманаш   хила   йиш   цахилар.
Гуттар  а  санна,  даггара  а, кIорггера   ойла  йойтуш  а дара, дош   кхаьчначу   Яхъяев  Лечас аьлларг  а:
– Ахьмад-Хьаьжас  аьлла,   яздина   хIора   дош  тахана   а  дехаш,  болх  беш ду. Луларчу   мехкашка,  Иордани, Турци, миччахьа а  хьо   дIавахча, Iедал,  политика   лелачохь уггаре   хьалха   йоккхург  цуьнан  цIе ю. Цигара   баьхкина  хьеший   цецбевллера  Ахьмад-Хьаьжин дешнаш  тIехь   даьхна  иллеш,  эшарш  хезча. Тхан  хьекъалш  совдалар дац, оха   цунах  олу   дешнаш.
Стагах  долу   диканиг   ала  догIуш  ду, цо  шех  ала   дитина   хилча   муххале а. Вай   дозалла  дина   ца  Iаш,  вайн   декхар  ду оцу   стагах  дерг  дерриге  а  хаа,  тIекхуьучу тIаьхьенна и  дIадала  а. Вайн   ишколашкахь   Лермонтовн литературни  турпалхочун  Максим   Максимычан   васт  гайтаран  тема   хIотточул,  хилла  волу   а,  ала   дош  долу  а  тахана а вайн  истори еш   волу  Ахьмад-Хьаьжин   васт  гайтича  бакъахьа  хир ду.  Цуьнгахь  мискъалазарраттал   куралла   яцара,  мел  гIийланиг, мисканиг шел воккха  а, лекха а  хетара   цунна. «Суна   дарж  а, Iедал а  оьшу   вайн  халкъ   кIелхьарадаккха  гIирс санна», – олура  цо.
Вайн халкъан   турпалхойн  Таймин  Биболатан, шайх Мансуран   тIаьхье   ца   хилла,  ткъа  Ахьмад-Хьаьжас   «хIара   кIант   шуна  дIавелла», –  аьлла  витина  Рамзан  ву. Со воккха велахь а,  Рамзан  Ахматович  ала   вайн   къоман   гIиллакхехь  ца догIу   аьлла  хетахь а, и  ший  а цIе  цхьана  йозаелла  йолу   дела   хазахеташ, даггара  олу  ас. Ахьмад-Хьаьжин  дош   пайдехь хиларал  сов,  ши  тIам   баьлла  леча, аьрзу   ду   цуьнан  дош. Цуьнан   коьрта   корматалла – шен   политика,  Iедалехь  дIахьо   къийсам  дашца  дIабахьар, цунах  ала  догIу   поэт – гражданин, поэт – трибун.
– Вайн  къам   цхьа   тамашийна   башхалла  йолуш  ду, –  аьлла,  долийра  шен  къамел  Каримов   Iальвис – Ахьмад-Хьаьжа  цIеххьана  хIоттийна   вацара   вайн   халкъан   коьрте,  цул хьалха  а,  цул  тIаьхьа  а  бевзаш   нах   боллушшехь,  цунах  доллург   девзинчул   тIаьхьа   хIоттийна  вара,  хIетте  а,  молла   хIунда хIоттийна   тхуна   коьрте   бохуш,  Москох  аьрзнаш а  дора   вай.  Ахьмад-Хьаьжа   доьналла  долуш  къонах   вара,  шен   дешан да  вара, галваьллачунна  нисвала   меттиг   юьтура   цо: «Шу   сан   бусалба  вежарий  ду,  накъостий   ду,  цIадерзахьара», – бохуш,  дехарш   цкъа  дина   ца Iийна   и.  «Хьо   вахабиташна  хьалхаваьлла   лелла   вацара.  ЦIа   верзахьара хьо», –  бохуш,  Гелаев  Руслане   динчу   косташна   со теш  ву. И цIа   ван   вулуш,  цуьнан  гуоно   цунна  цхьа   кийтарло еш,  эххар а тешнабехкаца  вийра  иза. Ишттанаш  кIезиг  дацара. Цуьнан  хила   там  болуш   кIант  ву Рамзан  а. Цхьа-ши  буьйса  хьалха, Къуръан  дагахь  хууш   волу   жима   кIант   валош   веъна,  шен  белхан   меттиг   оцу   кIантана   йовзуьйтуш,  цунна  экскурсии   еш вара   и. Ойла  ел   оцу  хIуманан,  бусалбан  дине   кIезиг   лерам хилар   дуй и?! Шен   къомана   ваца а, вала а  кийча  хилар   дIахаийтира  цо  НТВ-н   телестудехь  хиллачу   цхьаьнакхетарехь:  «Со вала   ца лахь,  нохчий   уггаре   хазчу   машенаш   тIехь   хир бу.  Тхан   уггаре  хаза   ледови дворец, аквапарк,  гIала а  хир ю!». Ткъа  тIаьххьара  Д.Медведев  вайн  республике   веанчу  хенахь,  цхьа    дехар   дара   шен   аьлла,  вистхилира  цуьнга Рамзан. «Яздай, администраце  дIало,  хьовсур   вай», – элира Россин  Президента. «Хьан  кабинеташ   чухула лелар   ду   хIара,  кехат   яздина   долуш  дара,  хьан  куьг   хилча!», – боху  Рамзана. «Хьо   Iийр-м   вацара,  Рамзан   Ахматович», –  аьлла куьг  таIийра   Медведевс. Иштта  кIентий   бIешерашкахь цкъа  бен   луш  бац   Дала.  Цо  вайх бинчу   къинхетамна   белла  уьш   вайна.  Iальвис   дийцинарг   тIечIагIдеш  санна йийкира   жимчу  Дагманан  байташ:
«Нохчийчохь   вай   маьрша   Iойла»…
Яричев  Iумаран   дагалецамаш  шен ден дешнашца боьзна   бара.  «Мила  ву  вайн  къоман коьрте хIоьттинарг?» – аьлла,  шега   хаьттича, шена хуъург  элира Iумара: «Цоци-Эвлара   а  ву,  тайпана   бено ву,  Iеламстаг а  ву».
– ЭхI,  Делера   къинхетам   бу, –  элира   воккхачу стага.  Цунна   хууш а  хиллера   иза   иштта   хилар.
–Iийса-пайхамара   аьлла боху, – шен дош   ца  лардо   осала  стаг  Iедалехь   мегар   вац, хьарам  вверг – мах  лело   мегар  вац,  кхоьручуьнгахь  герз а   мегар   дац.  Iедалерчу   стагехь  ца   мега  цхьа а  хIума шеца   доцуш,  къонах   стаг   вара  Ахьмад-Хьаьжа, – тIечIагIдира   Iумара. Шен «Победитель»  цIе  йолу   оьрсийн   маттера   байташ   йийшира   цо. «Оьрсийн   маттахь  хьовха,  дуьненан   массо а меттанашкахь  яздан   дезара   цунах  лаьцна», – юха  а тIечIагIдира  цо.
Шена   хетарг   элира  Рашидов  Шах1ида:
– Ахьмад-Хьаьжех  лаьцна   деса   иллеш а, байташ а   язйойла   ца лаьа   суна,  къонахчух  олу дош  а къонах   хила  деза.  Шен  «Бодане   де» байташ   йийшира  цо.
Цуруев Шарипа шен   дашехь   баркалла элира   хIара   суьйре   вовшахтоьхначарна. Цо   билгалдаьккхира  Ахьмад-Хьаьжин   дахаран  а,  кхоллараллин а  некъ кхаа  агIор   талла  безаш   хилар –  журналистикан,  литературан,  Iилманан.
«Вала   санна,  гуттар а  хала ду
Къонах  хилла   ваха.
Ваха   санна,   гуттар а  хала ду
Къонах хилла   вала». –  Сулейманов  Ахьмадан  оцу  дешнашца   дирзира   цхьаьнакхетар.  
Цул тIаьхьа   а дикка  хан   яьккхира  гулбеллачара   музейн  экспонаташка  хьовсуш   а,  юх-юха   а Ахьмад-Хьаьжех  дерг   карладоккхуш а.

САРАЛИЕВА Табарк.
       

{mosloadposition user9}


При копировании материалов ссылка на сайт обязательна