05.11.2009 /11:29/ «Хаза хиллера-кх яхана  зама» – олу  вайх  хIорамма  а,  вешан  дагалецамийн  лорах  новкъадевлча. ДIадаьлларг: жималлий,  хаза  ханний  безам  хеташ  деха  вай.  Ткъа  хиндерг,  гундерг…  хьанна хаьа  хIун  дохьуш  йогIур ю  зама?... Бераллехь  ша-тайпа хуьлуш  хиллера  хIуманан  чам,  бос, мах. Кхин  хIумма  ца хилча а, хIетахь  вай  моз  дина  йиинчу  комарийн, хIинца  тIекхевдина  чам а  ца  баккхало. Дуккха а хьалха  ду иза. Тхайн  лулахочуьнгара, оьрсийн  воккхачу  стагера, мацах  Сибрех  кхалхале  хьалха  тхешан  хиллачу  бешан ах  схьаийцира  оха  цхьана дийнахь.Тхуна  юккъера  доза  доькъуш  тоьхначу  аьчган  сетки юккъехула, кIажарш  санна  дIасаяьржинчу  хуталшна  тIехь, къегина  сийна, цIен  зезагаш  лепара. Самукъане, цхьа кегий къоьгамаш  санна  долчу  цара,  мохе  хьалатесна  къорза  куз  хоьтуьйтура   гушдерг. ТIаьхьо,  баккхийчара  мангал  тоьхна -тоьхна, охьабиллина  карийра  суна сайн «куз». Бераллин  иэсехь  дисира  и хаза  сурт. Цул  тIаьхьа  30  шо  гергга  хан елира  царех  тера  зезагаш, аьлча а, иштта  дахаран  мутт  Iена  басарш  кхин  газа.
Дукха  хан  йоццуш, художникан  Даудова Фатимин  исбаьхьаллин  пхьалгIахь  хилира  со.
Соьлжа-ГIалахь  хилар  а дицделла,  цхьана  бакъйолчу, нохчийн  ширачу  кIотара  кхаьчна  мотталора  цуьнан х1усамехь. Художникан  хIусамехь  яцара  вайна  ган  Iемина  йолу  мехала   пхьегIаш я деза  кузаш. Амма бIаьргашна а, сина а гергара  хета  бахам  бара: яханачу заманахь нохчаша  дезар деш  лелийна  яккхий  чкъургаш йолу  урчакхаш,  тайп-тайпана  кIудалш, текхаш, исбаьхьаллин киншкаш. Гира  Фатимин  «Елла  гIала», «Крепость Грозная» гуларшна  юкъара  гIарадевлла  девза суьрташ. Овкъаран  басахь  долчу  суьрташна  юккъехь  седа  санна,  лепаш  «Зезагаш»  цIе  йолу  сурт  гуора. Зезагаш  даггара  дехкина  дуйла  хаа хала  дацара: цIеналла,  серло схьаюьйлура  царех.
ХIинца цуьнан зезагашка хьаьжча,  лепаш дуьхьалхIуьттург бералла  хетара, мацах  сайна  гина тхайн бешара   зезагаш  дагадаьхкира. Вайн  дахарехь  шайца  цхьа  маьIна  доцуш кегий  мIаьргонаш  хиллане  а  цахиларх кхийтира. Исбаьхьаллин  ницкъан  шуьйра таронаш ю.
Даудова  Фатима  тахана  Нохчийн Республикехь  евзаш  ю художник – график, дизайнер санна. Цуьнан  белхаш  ган  аьтто  хилла  Россин Федерацин а, Европин а шахьаршкарчу  хьовсархойн.
Куьйгана говза,  ойланна  кIорга  йолчу  художникан  хаза  амалш ю  вайн  заманахь  мелла  а дIахеръелла  йовчарех. Шен гIала,  къам,  мохк,  нохчийн  мотт  дукхабеза  къоман  йоI   ю иза. Суьрташ  цо  ша когаяхчхьана  дуьйна  дахка  долийна  хилла. Цкъа  хьалха  пенашна, юха  неIаршна  тIехь,  тIаккха  дов дича,  къайлаха  къолам а оьций, дIайижа  меттаяьлча.  Ткъа  Iуьйранна  гIайбанан  чIуьйриг  къорза  карийча  «Фатимин  болх»  – долура  баккхийчийн.
Художникан  дахаран  некъан  коьрта  терахьаш  иштта  ду. Даудова  Фатима  йина  1975-чу  шеран  16-чу  мартехь. Фатимина, дуьненан  меха  хеташ, дукхавезаш  хиллачу  дас  Хьамида йигира  шен  йоI  Соьлжа-ГIалара  №1  йолчу исбаьхьаллин  ишколе  деша. 1986-чу  шарахь  долийна  дешар  1990-чу  шарахь  чекхделира. Цигахь  гучудийла  дуьйладелира жимачу  йоьIан  хьуьнарш.
Дуьххьарлера  кхиам  5-чу  классехь  доьшуш  йолуш  хилира  цуьнан. Цо  диллина  сурт  Индин  пачхьалкхан  коьртачу  шахьаре  Дели  гIала  гайтаме  даьхьира. Иза  иштта  сайна  хезча, суьртан  чулацам,  васт  дагадогIий  аьлла  хаьттира ас. Шен  сийна бIаьргаш  делош, Фатимас элира:  «Дера догIу. Керла  шо  тIекхочу хан  яра иза. Тайнигаш юхкучу туьканара, елка  эцна,  вогIу   воккха стаг вара  цу тIехь  гуш  верг. Керлачу  шарна  кечам  барх нехан  долу  самукъа  гайта  лиира  суна. Ткъа  и сурт  Инде  кхачаран  бахьана  чолхе  дацара. Оцу  муьрехь  СССР-н а, Индин а доттагIаллин  уьйраш хIинцачул  а мерза  яра».
Суьрташ  дахка  оьшу  дуьххьарлера  басарийн гIутакх  шен  5  шо  долуш хилира  цуьнан. ХIетахь  нохчийн  махкахь  дика  вевзаш  вара художник  Шамурзаев  Шемал.
Фатимин  йишас  терго  йинера  ша  болх  бечу  туькана   вогIучу  художникан. Цхьана  дийнахь цу шиннан къамелехь хьахаелира  сурт  диллар  дукха  дезаш  йолу  Фатима. ГIараваьллачу  художнико  дийхира  шена  жимачу  йоьIан  суьрташ  гайтар. Уьш  шен  гича,  цо элира: «Оцу  берах говза  художник  хир ю. Ойлаян хаьа  цунна. Иза  кIезиг  дац  кхоллараллехь». Исбаьхьаллин  ишкол  яьккхинчул  тIаьхьа  Нохчийн  пачхьалкхан  хьехархойн  институте  «художественни графика»  отделене  деша  йоьду  иза 1992-чу  шарахь, юха  тIедогIучу  шарахь (1993-гIа  шо)  мехкадаьттан  институтехь «Архитектура»  говзалла  схьайоьллу. Цига  деша  а  хIутту хIара. Иштта, шина  институте цхьабосса  деша  лела Фатима.
ГIийла, декъаза,  миска  шераш  догIу  Нохчийчу. Нохчийн  махкахь  тIом  гIотту. Массеран  а дог-ойла йохош дахаран  некъаш а юкъахдохуш  кхочу  иза  хIораннан  хIусаме. Дешар  1995-чу  шарахь  Ростов  гIаларчу  хьехархойн  институтехь  чекхдаккха  дезаш  хуьлу.
Оцу  гIалахь  яьккхинчу  хенах беркат  долу  цунна. Исбаьхьаллин   графикан  къайленаш  йовза  таронаш  мелла алсам  яра  кхузахь. 1998-чу  шарахь  дешна  а  йолий, ша  яьхначу  Соьлжа-ГIала цIайоьрзий, пачхьалкхан  мехкадаьттан  институтан  «Архитектура»  кафедре  балха  хIутту.  Студенташна  скульптура,  дизайн,  хIинцалера  архитектура, суртдиллар  хьоьхуш  схьайогIу  иза тахана  а.
2001-чу  шарахь  Даудова  Фатима Россин  Федерацин  художникийн  Союзе  тIеоьцу. Цо  дакъалоцу  гIалин, республикан, ерригроссин, дуьненаюкъарчу а  гайтамашкахь.
Художникаца  цхьаьна  кхуьу цуьнан  керла  белхаш.
Мохк, къам,  гIала – цаьрца доьзна дерг, бен-башхалла  доцу  юкъара  бахам  хуьлий   дIа  ца  тасало кхоллараллин нахе.
Жимчохь  Соьлжа-ГIалахь доьшуш  йолуш,  дукхаезаш меттигаш  яра Фатимин. Кировн  цIарах  йолу  парк,  некъаца  хаза  хьожа  етталуш, хIора гIашло  шена  тIевоьхуш,  мерзачу  кхачанийн кхерч  лаьттина  йолу  «Столични»  кафе. Цуьнан  бераллин  дуьне  дохийра  тIамо. Иштта  кхолладелира  Фатимин  уггар а  гIараяьлла йолу  «Елла  гIала» ц1е  йолу пхеа  суьртах  лаьтташ   йолу  цикл.
Бакъду, хьалха диллинарг  3 сурт дара. 1997-чу  шарахь Ростовехь  бинчу  дипломан  белхан  юьхь  яра  и  3  сурт.
Цул  тIаьхьа  кхин шиъ а  тIедиллира. «Елла  гIала»  цикл   Москварчу  хьовсархошна  гира  «Центральни художникийн коьртачу  цIийнан  гайтаран  залашкахь. Гайтамийн географи  шорлуш, Россехь а,  цуьнан  дозанал  арахьа  а  йовза   йолало  къоначу  художникан  цIе.
Цо  дакъа  лаьцна  хIокху  гайтамашкахь:
2002-гIа шо,  Москва, «Нохчийчоьнан  художникаш Художественни  Академехь».
2003-гIа шо, Краснодар, «Кавказана  машар» региональни гайтам.
2003-гIа шо. Соьлжа-ГIала «тIулгашна  тIехь  истори» гайтам.
Ерригроссин Х-гIа  исбаьхьалин  гайтам
2004-гIа шо. Санкт-Петербург, «Художникийн Союзан  гайтаман  зала  чохь Къилба Федеральни округан  художникаш» гайтам.
2004-гIа шо. Соьлжа-ГIала. Нохчийн  халкъ  цIера  даьккхина  60 шо  кхачарна  лерина гайтам.
2004-гIа шо. Соьлжа-ГIала. Нохчийн Республикан художникийн Толаман  денна   лерина гайтам.
2005-гIа шо. Москва. Сийлахь-Боккхачу  Даймехкан  тIеман толаман 60 шо  кхачарна лерина   дуьненаюкъара  гайтам.
2005-гIа  шо. Соьлжа-ГIала. Нохчийн Республикан хьалхарчу  Президентана  Кадыров  Ахьмад-Хьаьжина  лерина  Нохчийн Республикан художникаша вовшахтоьхна  гайтам.
2006-гIа шо. Москва. Ерригроссин  къоначу  художникийн  11-чу конкурсан  толамхойн П.М.Третьяковн  цIарахчу  галерейхь хилла  гайтам.
Ала деза Фатимин «ТIулгашна  тIехь истори» ц1е  йолчу   гайтамах тIулган  истори  аларан  масех  бахьана  хилар. Цкъа  делахь,  халкъан  истори уггар а  оьздачу  гIирсана  тIехь  язъян  йогIу,   шолгIа,  «Елла  гIала» ц1е йолу  пхеа  суьртан  цикл  боккъал  а  ю  тIулгашна  тIехь  язйина.
Литографин гIоьнца  дехкина  ду и суьрташ. «Елла  ГIала» цикл  юьйцуш  кIезиг  ца  хезначу  суна  нийса, даггара  кхета  лаьара  цунах. Суьрташка  (оригиналашка  хьаьжча) бIаьрг  тухуш  тидам  хилира, Фатимас  сурт  дуьллуш  лелочу  стоьлан (мольбертан)  лакхахь  дIатоьхна  жимачу элпашца  яздина  Къуръанан деза  аййят дара.
Ткъа «Елла гIала» циклан  №3  йолчу  суьрто  дуьйцура: «Шен  йисина  сал-пал  эцна г1удалкх  теттина воьду  цхьа  стаг,  цунна  улле  хIоьттина  йогIу  йоккха  стаг. Шайн бисина берриг  а  бахам  цхьана  чамди  чу  гулбой, гIалара  арабовлуш  бу уьш. Йоккха  стаг  шен дахар, шен  хилла селхане  езаш,  кханене  некъ  беш  йогIу.
Орам  ларбича, керла зIуьйдиг, тасалой,  керла хутал хоьцу  дахаро. Иза гина ду хIара дуьне.
Суртдилларан говзаллехь  графика  жанр  уггар а  чолхениг  лоруш ю  говзанчаша, ткъа  вайн республикехь къезиг бу  оцу декъехь  къахьоьгуш болу  художникаш.   Графика  хот1аца болх  беш  верг  говза  хила  везаш  ву кхечу ерриг а  жанрашкахь. Оьрсийн  художникийн  ишкол  ю дерриг  а  дуьненахь  дика  масал  хилла  дIахIоьттина. Фатимас  къобал  бечу  художникех бу  Левитан, Васильев, Коровин,  Суриков,  Брюлов. «Оьрсийн  къоман а, мехкан  а са  гойту  цара  шайн  кхоллараллица. Иза гайта  хаар  йоккха  говзалла, бокъдолу  похIма ду» – элира  Фатимас.
Лакхахь  ма-аллара,  кхоллараллин нах  Дала  цхьа  шатайпа  синош,  дегнаш  делла  хуьлу. Церан  бIаьрса  бIаьргашца  хилла  ца  Iа,  уьш  дагца,  ойланца дуьнене хьежа хууш  хуьлу. Цкъа  делахь  онда  дукъ  а  ду  цара  тIелоцург. Цкъа а  ца  хилла  бос  кхолла  а хаьа  царна. Масала, поэтана  дешнашца  дийца  хаахь, художникана  суьрташца  гайта  хаьа  шен  ойланаш, лаамаш, сатийсамаш.
Фатимица  хиллачу  цхьаьнакхетарехь дагахь лаьттиначарех яра  къамелан  цхьа  меттиг.
ДIадахана  2008-гIа  шо  шен  дахарехь  уггар  хала а,  хилла  шо ду,  элира цо. ГIено  хьоьху  олуш  ду  вайн. Иштта цкъа цхьа  тамашийна  гIан  го цунна. Ши  куьг  доцуш го  цунна ша. Сурт  дилла  дагахь  басаршна  тIекховда  йоллу  хIара. Шен  аьтту куьг доцийла  хаьий,  холча  хIутту, тIаккха ша-шен  догъоьцу: «ХIумма а дац, аьрру куьйгаца  Iемар  ю со  суьрташ  дахка» – олий. Юха  аьрру  куьг  а ца  хуьлу  кхуьнан. Ши  куьг  доцуш  ша  гIайгIане  йоьжна гича,  сахьаьвзина  самаелира. ГIан  хала  ца тидира – уллера  дика  накъост  дIаваьлла, ши  куьг  хаьдда  юьсу  хIара.
Юккъе  йоккха  хан ца  юлуш Фатимин  да  Хьамид  дIаволу. Фатимин ден  Хьамидан а,  ненан Седин а 6  доьзалхочух  уггар а  жимах  ерг Фатима  яра. Цамгаро  лаьцначу ненах  марзо  кIезиг эцна йоI  яра  иза. Цундела хир  дара  шен  йоьIан  дог-ойланах  дика  кхеташ, дика  накъост  хилла,  массо  хIуманна  тIехь  ондда  гIортор  хилла  ваьхнарг  цуьнан  да хилар. «Ахь  айхьа  дуьллу  цхьа  сурт  бен  дацахь а,  даггара   диллина,  къахьегна  иза  а  доккха  хIума  хир  ду» – олий,  шен йоьIан  дог  ира-кара  хIотто хаьара  цунна.
Фатимин  хаза  гIиллакх  ду  комаьршалла, ша  делла  дош  кхочушдар. Шена  хетарг  юьхь  дуьххьал  схьаалар,  даггара  доцург  дош  хеташ  яц  иза. Художник  хиларал  сов,  иза  похIме  суртдаккхархо  а ю. Шен  ойланца  шена  гонахара  дуьне,  тIекховдийна  гуш  куьйгаш  а  доцуш,  «меттахадаккха», хийцамаш  бан  а хаьа  цунна. Къаьсттина  цо  даьхначу  суьрташна  юкъахь  тIе  тидам  бахара, цо  Россин паччахьан  Елизаветин  даьккхинчу  суьртана. Вайна  ма-хаъара, Елизавета  буьрса  стаг   хилла   нах набахтешка  чукхийса  марзъелла  яра  иза,  шен  ницкъ  гайтархьама. Мискачу нахе  набахтин  корехула  хьежа  Iемина  яра.  Ткъа  хIинца  Фатимас  Елизавета лаьцнера шен сурт  доккхучу  аппаратаца  йийсаре. Цо иза  художникан  хIилланца  а  динера. Санкт-Петербургехь  лаьтташ  бу паччахьана  лерина хIоттийна  хIоллам  (памятник). Геннара цуьнан  сурт  даккха  йоьлча,  Фатимас  шен  объективана  хьалха  аьчкан  керт  лаьцнера. ХIинца  набахтин  цацанна  тIехьа  гуш ерг  буьрса  паччахь  яра…
Дуккха а гергарлонаш,  накъостий  бу  художникан. ТIаьхьарчу  хенахь  иза  къахьоьгуш  ю киншкийн  дизайн  ярна  тIехь. Нохчийн Республикехь  дика  бевзаш  болчу  яздархошца,  культуран а, Iедалан а векалшца  белхаш  цхьаьна  беана  цуьнан. Цо кечйина А-Хь.Кадыровн, К.Ибрагимовн, I.Юсуповн,  Д.Абдурахмановн, Л.Яхьяевн киншкаш. Даудова  Фатимин  кхолараллех  лаьцна  шайна  хетарг  довзийтира  тхуна    вайн цхьаболчу махкахоша.
Яхъяев Леча, Нохчийн Республикан   Президентан  советник,  яздархо:
– Киншкийн  дуьненах кхеташ ца хуьлу цхьаволу художник, ткъа  Фатима  яздархоша  шаьш лоьхуш ю, шайн  киншкийн маьIница  догIуш  нийса  сурт дилла  хаарна.
МогIарашна  юккъехь  а шен  могIанаш карадо  цунна. Поэзин, прозин  мотт  хууш, цунах  кхеташ  ю иза. Шен болх  безамца бо цо. Иза чIогIа  маьIне  башхалла ю.
Стохка  зорбане  яьлла «Нохчийн Республикан Президент  Кадыров  Рамзан» ц1е йолу  киншка а  Фатимас  кечйина яра. ХIора  агIонна, декъана  муьлха  сурт  догIу  а хьожуш,  болх  бира  цо. Шен басаршца, муьлххачу  а  произведенин  маьIна  шордан а, к1аргдан а  хаьа цунна. Суьрташкахь ша  гайта  ца  гIерта иза…
Ибрагимов Канта, яздархо:
«Берийн дуьне»  роман зорбане  йоккхучу  хенахь  хезира  суна   Даудовах лаьцна. «И ю хьуна  дика   художник» – аьлла,  сайна  иза  дуьххьара  гайтича,  со кхин  дIогара  теша  а  ца  тийшира. Оццул  жимачу  художникан  мичара  хир бу  романехь  ас  дуьйцучун  маьIна нийса гайта ницкъ? Амма  цуьнан  «Елла  гIала», иштта  кхин а  белхаш  сайна  гича,  цхьа а  шеко  ца йисира. Художникаца  Фатимица  кхин дIа а белхаш  бийр  бу аьлла  хета  суна. Дала  баккхийчу  кхиамашка кхачайойла  иза.
Айдамирова Аймани, Нохчийн  Республикан халкъан  артист, «Нур-Жовх1ар» пачхьалкхан  ансамблан  куьйгалхо:  
(Фатима  оцу  ансамблан  художник-декоратор ю карарчу  хенахь).
Фатима  йоцуш  сайн  кхолларалла  ца го суна. Дукха  хан ю  суна  иза  евза. Иза  сан  ойланашна чу  са  кхуллушъерг ю. Дуккха а  хан  хьалха  ду иза. Цхьана  дийнахь  Соьлжа-ГIалахь  сольни  концерт чекхъяьлла  суьйре  яра. Сийна  ши  бIаьрг  болу  цхьа  бер  тIедеара суна: «Ас  хьан  портрет  дуьллур  ду  хьуна  цхьана  дийнахь» – элира цо. ХIетахь  дуьйна  суна  уллехь  ю иза. Сол  дикка  жима  елахь а, амма  шена  уллехь  волчунна  дала  хьекъал  долуш,  шен  дешан  да а  йолуш,  схьайогIу. Шен болх  дукхабеза  цунна. Халонаш  ю цуьнан  дахарехь, амма уьш йийца  ца  юьйцуш,  шена  ша некъ  боккхуш  йогIу иза. «Нур-Жовх1арна» карийна  ша-тайпа  жовх1ар  ду Фатима».
Насуханов ШахIид, мехкадаьттан  институтан «архитектуран» кафедран  заведующи:
– Студент  йолуш  евзира  суна Фатима. ТIамо  вай  дIасакхийсинчу  муьрехь  1998-чу  шарах гира  суна  иза. Цул  т1аьхьа тхан  кафедре  балха  еара  иза. Студенташна  дукхаезаш хьехархо  ю иза, похIма  долу  художник а ю – Фатима».
Амхадова Зара, журналист, Нохчийн Республикан Культуран  министерствон интернет  сайтан куьйгалхо:   
 – Фатима  – цуьнан  шен  сурт, васт, са   иза  ша ю. ЦIена, сирла. Цхьана басарца а  дуьйцу  цо  дуккха а.
Хьалха,  жимчохь вайх  дукхахьолахь хIора  а ирсе  хуьлучу  бераллера  чам,  васт  дуьхьал  тийса  долало цуьнан  суьртийн  басаршка  хьаьжча. Шен мохк,  къам  дезна  а, дезаш  а болчу  художникех ю Фатима.
  «Кавказан  гIарабевлла  зударий»  аьллачу  киншкин  турпалхо  а ю Даудова Фатима.
Вевзаш  волчу  оьрсийн  яздархочун Л.Н.Толстойн  накъост  хиллачу  Мисирбиев  Садон  тIахьенах  йолчу,   Фатимех  вайн  къоман  дозалла  хилла  йогIийла  тIейогIу  зама. Дахарехь  ирс, балха  тIехь  аьтто  хуьлуш  ехийла  хьо, Фатима.


ЭЛЬДЕРХАНОВА Зайнап,
ийманехь кхетош-кхиоран Центр
www.chechnyaTODAY.com


{mosloadposition user9}


При копировании материалов ссылка на сайт обязательна